Gewelddadig extremisme en terrorisme zijn nog steeds belangrijke prioriteiten op de nationale en internationale politieke agenda. De terroristische aanslagen in West-Europa en de VS, de COVID-19-pandemie en de huidige gewelddadige conflicten in het Midden-Oosten hebben geleid tot een toename van (gewelddadige) radicalisering, zowel binnen jihadistische, rechtse als linkse kringen. Ook nieuwe, meer tijdsgebonden vormen van extremisme zijn op de voorgrond getreden. Ondanks twee decennia aan terrorisme onderzoek, blijft het onderzoeksveld echter gekenmerkt door conceptuele onduidelijkheid, analytische vaagheid en fragmentatie. Belangrijke vragen blijven hierdoor onbeantwoord, meer specifiek met betrekking tot waarom (causale factoren) en hoe (causale mechanismen) (gewelddadig) extremisme zich voordoet. 

De doelstelling van dit doctoraatsonderzoek is om, vertrekkende vanuit een geïntegreerd theoretisch model, na te gaan waarom en hoe het proces naar (gewelddadig) extremisme zich voordoet. Niet alleen worden de causale factoren die aan de basis liggen van (gewelddadig) extremisme bestudeerd, ook de interactie tussen de verschillende factoren doorheen de tijd wordt in kaart gebracht. Een uniek aspect van het onderzoek betreft het insider-perspectief. Zo werden de levensverhalen en ervaringen van 26 gedetineerden bestudeerd, veroordeeld voor rechts- of religieus extremisme (bv. Syriëstrijders). Dit omvatte in totaal meer dan 40 informele gesprekken en 62 diepte-interviews, uitgevoerd tussen februari 2021 en februari 2023. Tevens werd een innovatieve onderzoeksmethode toegepast, life diagrams, waarbij respondenten hun levensloop in een grafiek uittekenden, rekening houdend met ruimtelijke en temporele factoren.

De onderzoeksresultaten tonen aan dat (gewelddadig) extremisme een dynamisch en niet-lineair proces is, gevormd door de interactie tussen diverse interne en externe factoren doorheen de tijd. Vier sleutelelementen zijn geïdentificeerd: vroegere levensgebeurtenissen, cognitieve opening(en), de geweldlegitimerende in-groep en de ideologie. In overeenstemming met recent empirisch onderzoek bevestigt dit de multifactoriële aard van (gewelddadig) extremisme. Belangrijk is dat het onderzoek de deterministische voorstelling van (gewelddadig) extremisme weerlegt. Respondenten beschrijven hun extremismeproces als complex en dynamisch, met soms plotse verschuivingen in denken en gedrag. Processen kunnen versnellen, vertragen of stoppen, waardoor individuen betrokken raken, zich terugtrekken of opnieuw betrokken raken in (gewelddadig) extremisme. Verder bevestigt het onderzoek dat er meerdere individuele paden naar (gewelddadig) extremisme zijn, en er niet slechts één pad kan geïdentificeerd worden. Een cruciale bevinding is dat er geen causale relatie bestaat tussen extremistische overtuigingen en gewelddadig gedrag. Sommige individuen behouden jarenlang extremistische overtuigingen zonder tot geweld over te gaan, terwijl anderen gewelddadig gedrag vertonen zonder volledige ideologische indoctrinatie. Diverse individuele trajecten leiden met andere woorden tot verschillende uitkomsten, waarbij geweld eerder uitzondering dan regel is. Een laatste belangrijke conclusie van het onderzoek is de uitdaging om vanuit een extern perspectief te observeren wanneer iemand zich identificeert met een (gewelddadige) extremistische ideologie en wanneer deze persoon actief geweld zal accepteren, gezien deze processen zich hoofdzakelijk intern afspelen.